Thuật ngữ DePIN hiện được lan truyền trong cộng đồng crypto với một tốc độ chóng mặt, khi nhiều người cho rằng DePIN sẽ dẫn đầu xu thế trong kỳ bull run 2024-2025 sắp tới.
Nội dung
Depin là gì?
DePIN (Decentralized Physical Infrastructure Network) là một thuật ngữ gồm các dự án xây dựng mạng lưới cơ sở hạ tầng trên blockchain, đóng vai trò trung gian để kết nối giữa những bên cung cấp cơ sở hạ tầng và khách hàng có nhu cầu. Mô hình hoạt động này có nhiều điểm tương đồng với nền kinh tế chia sẻ (Sharing Economy) nhưng với sự khác biệt ở mức độ phi tập trung, dân chủ hơn thông qua việc sử dụng công nghệ blockchain và token.
Sự khác biệt giữa DePIN và Sharing Economy
Mô hình hoạt động của DePIN đã có vào năm 2021 với nhiều tên gọi khác nhau, như MachineFi, Proof of Physical Work, EdgeFi… Đến cuối năm 2022, Messari quyết định cuộc thăm dò ý kiến cộng đồng, nhằm mục đích thống nhất tên gọi của mô hình hoạt động này. Cuối cùng, cộng đồng đã chọn “DePIN” làm tên gọi chính thức.
Mô hình hoạt động truyền thống giống với DePIN là Sharing Economy (nền kinh tế chia sẻ). Khi một bên cung cấp tài nguyên, hàng hoá… và bên còn lại chia sẻ mạng lưới thông tin, khách hàng. Sau đó, cả hai có thể cùng phân chia lợi nhuận với nhau. Mô hình này được sử dụng ở những nền tảng nổi tiếng như Airbnb, Shopee, eBay…
Tuy nhiên, nhược điểm của Sharing Economy là tính phân quyền vì mô hình kinh doanh, lợi ích của người cung cấp phụ thuộc hoàn toàn về một hướng – bên chia sẻ mạng lưới. Ví dụ ở trường hợp Grab, theo báo Vietnamnet, Grab được phép tăng mức chiết khấu từ 22% lên 25% và thậm chí đạt mức 28% vào thời điểm cuối năm 2018 – 2019. Khiến lợi nhuận hàng tháng của cánh tài xế giảm 50%, ảnh hưởng lớn tới thu nhập của họ.
Điểm khác biệt giữa DePIN và Sharing Economy
DePIN ra đời nhằm mang lại sự phi tập trung tới mô hình Sharing Economy, thông qua việc sử dụng khả năng quản trị của token (token governance) để đem lại tính công bằng cho bên cung cấp và bên chia sẻ. Ví dụ trong trường hợp nếu Grab ứng dụng DePIN, tài xế có thể nhận token của Grab thông qua hoạt động chở khách. Sau đó, các token này có giá trị quy đổi tiền mặt, đồng thời cho phép cánh tài xế có thể tham gia biểu quyết, quản trị dự án của bên chia sẻ ứng dụng, thông tin.
Như vậy, những điểm khác biệt cơ bản giữa DePIN và mô hình Sharing Economy truyền thống là:
- DePIN giúp phân chia lợi nhuận công bằng hơn giữa bên cung cấp và bên chia sẻ thông qua cơ chế quản trị dựa trên token.
- DePIN áp dụng công nghệ blockchain để xây dựng một mạng lưới phi tập trung, minh bạch trong các dịch vụ liên quan tới những cơ sở hạ tầng ngoài đời thực.
- Mô hình DePIN tạo ra sự trao quyền cho bên cung cấp cơ sở hạ tầng, không còn phụ thuộc một chiều vào bên chia sẻ mạng lưới như Sharing Economy truyền thống.
Mô hình hoạt động của DePIN
Việc áp dụng công nghệ blockchain để xây dựng một mạng lưới phi tập trung, minh bạch trong các dịch vụ liên quan tới những cơ sở hạ tầng ngoài đời thực, các dự án DePIN cần phải có mô hình kinh doanh đủ hấp dẫn nhà cung cấp và khách hàng. Đồng thời, DePIN phải duy trì khả năng bảo mật của mạng lưới.
Mô hình kinh doanh của DePIN
Đối với mô hình kinh doanh, đa số dự án DePIN tương đối giống nhau, với giai đoạn đầu sử dụng lợi ích từ token (incentive) để thu hút người dùng cung cấp cơ sở hạ tầng. Nếu giai đoạn đầu thành công với một mạng lưới đầy đủ cơ sở hạ tầng, khách hàng sẽ sử dụng dịch vụ và thu hút thêm quỹ đầu tư. Từ đó, doanh thu của dự án DePIN và nhà cung cấp tăng cao.
Trong trường hợp mạng lưới tiếp tục mở rộng và có nhiều nhà cung cấp, khách hàng tham gia, giá token của dự án sẽ tăng. Dẫn đến tăng thêm lợi nhuận và doanh thu cho bên cung cấp và dự án.
Ví dụ Helium – dự án DePIN về hotspot WiFi, từng sử dụng flywheel như trên để áp dụng vào mô hình kinh doanh, họ khuyến khích nhà cung cấp một incentive về số lượng lớn HNT token nhận được khi cung cấp Hotspot. Dẫn đến nhiều người bắt đầu mua Hotspot và tham gia vào mạng lưới Helium. Kết quả chi phí một Hotspot khoảng 500 USD nhưng đem về 4.82 HNT/ngày, khiến nhiều người thu hồi vốn chỉ trong 25 ngày. Con số đủ hấp dẫn khiến nhiều người mua Hotspot và mạng lưới Helium bắt đầu mở rộng.
Đảm bảo an ninh, bảo mật cho mạng lưới DePIN
Ngoài ra, nhằm duy trì tính bảo mật của mạng lưới, các dự án DePIN thường có 3 bộ phận chính gồm:
- Hardware Security Module (HSM): Đây là thiết bị phần cứng có khả năng lưu trữ và xử lý an toàn các khóa bí mật, thực hiện các hoạt động điện tử như ký số, mã hóa… Các HSM này được phân tán trên toàn mạng lưới, không tập trung tại một điểm.
- Trusted Execution Environment (TEE): Đây là môi trường máy tính đáng tin cậy, được cách ly với hệ điều hành chính, có thể thực hiện các tính toán và xử lý dữ liệu an toàn. Các TEE cũng được phân tán trên toàn mạng lưới.
- Attestation Service: Đây là dịch vụ xác thực tính toàn vẹn của các HSM và TEE, đảm bảo rằng các thành phần này hoạt động đúng như mong đợi, không bị can thiệp, thay đổi.
Nhờ vào sự kết hợp của 3 thành phần này, các dự án DePIN có thể xây dựng một mạng lưới an toàn, bảo mật mà vẫn duy trì tính phi tập trung và minh bạch.
Ưu và nhược điểm của DePIN
DePIN mang đến luồng gió mới cho thị trường crypto khi có tính liên kết với những sản phẩm và cơ sở hạ tầng ngoài đời thực. Tuy nhiên, DePIN hiện vẫn phải đối mặt với những thách thức không hề nhỏ.
Ưu điểm của DePIN
- Tính phi tập trung và công bằng: DePIN mang lại sự phân quyền, công bằng hơn so với mô hình Sharing Economy truyền thống, khi người cung cấp cơ sở hạ tầng được tham gia vào quá trình quản trị thông qua token.
- Tối ưu hoá nguồn lực: Thông qua việc kết nối trực tiếp người cung cấp và người dùng, DePIN giúp giảm thiểu các trung gian, tối ưu hoá việc sử dụng các nguồn lực vật chất.
- Minh bạch và an toàn: Blockchain mang lại tính minh bạch, an toàn trong các giao dịch và quá trình vận hành của các dự án DePIN.
- Tiềm năng phát triển lớn: DePIN đang dần chứng tỏ được vị thế của mình trong thị trường crypto, khi được đầu tư mạnh mẽ và có doanh thu tương đối ổn định trong giai đoạn bear market.
Nhược điểm của DePIN
- Sự phát triển còn hạn chế: Số lượng dự án DePIN tại thị trường crypto còn tương đối ít so với những mảng như GameFi, Lending/Borrowing. Điều này chứng tỏ DePIN đang đối mặt với rào cản về sự phát triển trong mô hình hoạt động.
- Doanh thu chưa bền vững: Mặc dù DePIN có vẻ khả quan hơn so với một số mảng khác, doanh thu của các dự án này vẫn chưa đủ bền vững.
- Rào cản pháp lý và công nghệ: Việc ứng dụng blockchain vào những cơ sở hạ tầng ngoài đời thực cũng đối mặt với nhiều thách thức về mặt pháp lý và công nghệ.
- Tiếp cận người dùng khó khăn: Tương tự như những mảng blockchain gaming hoặc RWA, khả năng tiếp cận người dùng của DePIN tương đối khó khăn, bởi rào cản về công nghệ blockchain cùng với kiến thức không gian Web3 khá mới với người dùng.
Tại sao DePIN lại trở thành xu hướng trong thị trường crypto?
Mặc dù còn nhiều thách thức, DePIN vẫn đang dần chứng tỏ được vị thế của mình trong thị trường crypto. Theo Messari, trong năm 2023, mảng DePIN có bước tiến lớn khi được đầu tư 1 tỷ USD, dẫn đầu bởi Filecoin và Helium khi gọi vốn thành công tổng 500 triệu USD. Đây là một con số tương đối lớn, cho thấy sự quan tâm và kỳ vọng của các nhà đầu tư vào mảng này.
Doanh thu DePIN so với các mảng khác
Trong giai đoạn downtrend với hàng loạt dự án NFT, DEX, Blockchain… có doanh thu giảm đáng kể, DePIN cũng rơi vào trạng tương tự. Tuy nhiên, trong khi doanh thu của những dự án NFT, DEX… tụt giảm 70-75%, các dự án DePIN chỉ giảm 20-60%, một con số tương đối tốt trong giai đoạn bear market.
Điều này cho thấy, mô hình kinh doanh của DePIN có vẻ ổn định hơn so với những mảng khác trong thị trường crypto. Đây cũng là một trong những lý do khiến DePIN trở thành xu hướng mới, khi các nhà đầu tư đang tìm kiếm những dự án có khả năng sinh lời tốt hơn trong giai đoạn thị trường giảm.
Sự tập trung vào mạng lưới Solana
Một điểm lưu ý là đa phần dự án DePIN đều được xây dựng hệ sinh thái Solana – một mạng lưới có tính mở rộng tốt và hiệu suất cao. Điều này có thể giúp các dự án DePIN vượt qua được một số thách thức về công nghệ, tăng tính khả thi khi triển khai.
Solana là một blockchain rất được ưa chuộng trong những năm gần đây, với nhiều ưu điểm như giao dịch nhanh, chi phí thấp và khả năng mở rộng tốt. Việc các dự án DePIN tập trung vào hệ sinh thái Solana không chỉ giúp họ tận dụng những lợi ích này mà còn tạo ra một cộng đồng mạnh mẽ, thúc đẩy sự hợp tác và đổi mới trong lĩnh vực này. Sự kết hợp giữa DePIN và Solana có thể mở ra những cơ hội phát triển mới, gia tăng tính cạnh tranh và thu hút được nhiều nhà đầu tư hơn.
Xu hướng chuyển dịch sang mô hình phi tập trung
Mô hình phi tập trung đã trở thành một yếu tố quan trọng trên thị trường crypto, đặc biệt là khi các vấn đề liên quan đến bảo mật và quyền riêng tư ngày càng trở nên rõ ràng. Người dùng hiện đại đang tìm kiếm những giải pháp an toàn, minh bạch và dễ dàng truy cập. DePIN đáp ứng được nhu cầu này thông qua việc sử dụng công nghệ blockchain và mô hình phân quyền, cho phép người dùng tham gia vào quá trình quản lý.
Sự chuyển dịch này cũng phản ánh một xu hướng lớn hơn trong xã hội, nơi mà người tiêu dùng ngày càng tự chủ hơn trong việc kiểm soát dữ liệu cá nhân và tài sản của mình. Điều này tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển của DePIN cũng như các dự án khác trong lĩnh vực Web3.
Tác động của công nghệ đến tương lai của DePIN
Công nghệ là động lực chính thúc đẩy sự phát triển của DePIN. Các tiến bộ trong công nghệ blockchain, mạng lưới 5G, IoT, và AI đều có thể ảnh hưởng tích cực đến hiệu suất và khả năng của các dự án DePIN. Đặc biệt, việc áp dụng các công nghệ mới sẽ giúp tối ưu hóa quy trình hoạt động và mang lại trải nghiệm tốt hơn cho người dùng.
Ngoài ra, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ cũng dẫn đến việc gia tăng số lượng người dùng tiếp cận với các sản phẩm và dịch vụ thuộc về DePIN. Điều này không chỉ tạo ra một thị trường tiềm năng mới mà còn thúc đẩy sự cạnh tranh giữa các dự án, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ và sản phẩm cung cấp cho người tiêu dùng.
Kết luận
Nếu nhìn nhận tổng thể, DePIN đang dần khẳng định vị thế của mình trong thị trường crypto với những ưu điểm nổi bật cùng sự hỗ trợ mạnh mẽ từ công nghệ hiện đại. Mặc dù vẫn tồn tại nhiều thách thức cần vượt qua, nhưng triển vọng phát triển của DePIN là rất hứa hẹn. Với sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng và nhu cầu về một mô hình kinh doanh an toàn, minh bạch hơn, DePIN chắc chắn sẽ thu hút sự chú ý của cả nhà đầu tư lẫn người dùng trong thời gian tới.