Fee switch được coi là một trong những cơ chế giúp giá trị token tăng cao. Vậy mô hình hoạt động của fee switch như thế nào? Tại sao có những dự án vẫn chưa triển khai fee switch? Cùng tìm hiểu về cơ chế fee switch trong bài viết này nhé!
Nội dung
Fee switch là gì?
Fee switch là một cơ chế cho phép giao thức chia sẻ một phần doanh thu của dự án cho những người nắm giữ token. Cơ chế này chỉ có thể được triển khai khi đạt được sự đồng thuận của cộng đồng trong quá trình bỏ phiếu. Mục đích của fee switch là tăng giá trị của những token nền tảng, giúp người nắm giữ không chỉ sử dụng token cho việc quản trị hay bỏ phiếu, mà còn có thể nhận lợi nhuận/doanh thu như lợi ích tham gia hệ sinh thái dự án.
Fee switch không phải cơ chế được kích hoạt mặc định. Thông thường, việc triển khai fee switch phải trải qua những quy trình cơ bản, bắt đầu bằng việc đề xuất trên diễn đàn dự án, với những thông tin gồm lý do, phương án thực hiện và phân bổ doanh thu. Sau khi kết thúc việc đề xuất và tìm ra phương án cuối cùng về fee switch, đội ngũ dự án sẽ yêu cầu cộng đồng tham gia bỏ phiếu có hoặc không. Khi fee switch được thông qua, các dự án sẽ yêu cầu người dùng stake token của nền tảng để nhận lại doanh thu.
Mô hình hoạt động của fee switch
Mô hình hoạt động của fee switch tương đối đơn giản, nhưng nhược điểm duy nhất của cơ chế này là tỷ lệ phân bổ doanh thu ban đầu buộc phải thay đổi. Trong trường hợp tỷ lệ phân bổ và tham số (parameter) tính toán rủi ro không chính xác, fee switch sẽ là cơ chế gây nên sự xung đột lợi ích trong cộng đồng.
Ví dụ về Sushiswap – sàn DEX trên mạng lưới Ethereum, trước khi triển khai fee switch, nền tảng phân bổ 0.25% phí giao dịch cho người cung cấp thanh khoản (LP) và 0.05% về kho bạc (treasury). Sau khi áp dụng fee switch, tỷ lệ phân bổ doanh thu cho kho bạc Sushiswap buộc phải giảm xuống để chia sẻ cho người nắm giữ token SUSHI. Mặc dù Sushiswap không phải trường hợp thất bại vì fee switch, nhưng người dùng sẽ thấy fee switch là cơ chế hi sinh một phần lợi ích của các thực thể để phân bổ lại người nắm giữ token.
Sự ra đời của fee switch
Vào năm 2020-2022, thời điểm khi đa số token của dự án DeFi luôn bị gắn mác không có nhiều giá trị ngoại trừ tham gia quản trị và biểu quyết. Tuy nhiên theo báo cáo của Keyrock, đây cũng là khoảng thời gian DeFi bùng nổ, với những dự án có thể đạt doanh thu lên tới gần con số 500 triệu USD một tháng và tỷ lệ giao dịch từ DEX so với CEX tăng từ 2.5% lên mức 7% – 10%.
Mặc dù xu hướng DeFi phát triển tốt, giá trị của các token giao thức lại không tương xứng, dẫn đến nhu cầu tăng tính ứng dụng của token. Trong bối cảnh này, Uniswap – một trong những dự án dẫn đầu DeFi, đã giới thiệu đề xuất chia sẻ doanh thu (fee switch). Tuy nhiên, đề nghị này đã gây tranh cãi lớn trong cộng đồng Uniswap, phân luồng thành hai phe UNI holder và LP. Giả định giao thức tăng giá trị sử dụng token UNI nhưng đổi lại phải giảm lợi nhuận của LP. Theo đó, nếu các LP không thấy lợi nhuận hấp dẫn, họ sẽ rút thanh khoản và dẫn tới việc giao thức Uniswap thiếu hụt người dùng và doanh thu. Vì vậy, kết quả đề xuất của Uniswap không nhận được sự đồng thuận của cộng đồng.
Kinh nghiệm từ những dự án thử nghiệm fee switch
Đề xuất của Uniswap thất bại, nhưng từ khoá, khái niệm và cơ chế fee switch nhận nhiều sự chú ý của các giao thức DeFi khác. Họ rút kinh nghiệm từ Uniswap và đã cải tiến mô hình fee switch, hướng tới việc duy trì sự cân bằng quyền lợi giữa các bên trong giao thức.
Các dự án sử dụng fee switch hiệu quả
Tại thị trường crypto, fee switch đã được nhiều dự án áp dụng, nhưng mô hình lại chưa đem lại nhiều tính bền vững cho sản phẩm kể cả những cá nhân nắm giữ token của họ. Do đó, dưới đây là một số dự án cải tiến hiệu quả mô hình fee Switch, được nhiều cá nhân lớn chú ý và ủng hộ.
Token ENA của giao thức Ethena
Ngày 7/11/2024, quỹ đầu tư Wintermute đã ra một đề xuất lên diễn đàn của Ethena, yêu cầu đội ngũ dự án bật công tắc fee switch và chia sẻ một phần doanh thu cho những người stake token ENA. Mặc dù tại thời điểm viết bài, Ethena vẫn chưa chính thức triển khai fee switch, nhưng đề xuất trên đã được thông qua và fee switch sẽ sớm được áp dụng vào giao thức.
Trước đây, mô hình của Ethena hoạt động như sau: 80% lợi nhuận của giao thức chia cho những cá nhân nắm giữ stablecoin USDe và 20% chuyển vào quỹ dự phòng của Ethena. Điều này khiến token ENA gần như không hưởng bất kỳ quyền lợi từ doanh thu của Ethena.
Theo đề xuất của Wintermute, một phần lợi nhuận đang chia cho người nắm giữ USDe sẽ được phân bổ lại cho những cá nhân stake ENA. Dù cơ chế này có nguy cơ gây ra xung đột quyền lợi giữa hai nhóm USDe và ENA, nhưng Wintermute thành công trong việc cân bằng lợi ích giữa hai bên. Theo ước tính của Bankless, APY của người nắm giữ USDe sẽ giảm từ 12% xuống thấp nhất 7.5% nếu áp dụng fee switch. Nhưng mức APY này vẫn đủ hấp dẫn khi so sánh với các dự án stablecoin khác trong thị trường crypto, đồng thời vẫn áp dụng được doanh thu cho token ENA.
Giao thức GMX
GMX là một sàn giao dịch phái sinh phi tập trung (DEX) trên các mạng Arbitrum và Avalanche. Từ khi ra mắt vào năm 2021, GMX đã áp dụng cơ chế fee switch nhằm chia sẻ doanh thu với người nắm giữ token GLP (Liquidity Provider) và GMX.
Theo đó, 30% phí giao dịch trên nền tảng GMX sẽ được phân bổ cho người stake GLP, chủ yếu dưới dạng token GLP mới được mint. Như vậy, người nắm giữ GLP không chỉ nhận được phần lãi từ việc cung cấp thanh khoản, mà còn được hưởng lợi từ doanh thu giao dịch.
Còn 70% phí giao dịch còn lại sẽ được sử dụng để mua lại và đốt token GMX. Điều này khiến giá trị token GMX tăng lên, mang lại lợi ích cho những cá nhân sở hữu token này.
Nhờ vào cơ chế fee switch hợp lý, GMX đã thành công trong việc cân bằng lợi ích giữa hai nhóm token GLP và GMX. Điều này góp phần giữ vững thanh khoản và tăng trưởng của nền tảng trong suốt thời gian qua.
Giao thức Frax Finance
Frax Finance là một hệ sinh thái stablecoin DeFi, được xây dựng trên nền tảng Ethereum và các mạng L2 như Arbitrum, Avalanche, v.v. Tương tự như GMX, Frax Finance cũng áp dụng cơ chế fee switch nhằm chia sẻ doanh thu với người nắm giữ token FXS.
Cụ thể, 50% phí giao dịch trên nền tảng Frax sẽ được dùng để mua lại và đốt token FXS, giúp tăng giá trị của token này. Còn 50% còn lại sẽ chuyển vào quỹ dự phòng (treasury) của Frax Finance để tái đầu tư, phát triển hệ sinh thái.
Với mô hình này, Frax Finance đã thành công trong việc tăng giá trị token FXS, mang lại lợi ích cho những cá nhân nắm giữ token. Đồng thời, quỹ dự phòng được bổ sung liên tục cũng giúp dự án có thể phát triển và mở rộng quy mô hoạt động.
Ngoài ra, Frax Finance còn áp dụng cơ chế “protocol-owned liquidity” (POL), tức là sử dụng một phần doanh thu để cung cấp thanh khoản cho chính nền tảng của mình. Điều này giúp giảm rủi ro thanh khoản và tăng tính ổn định cho hệ thống.
Kết luận
Fee switch là một cơ chế mới đang thu hút sự quan tâm của nhiều dự án DeFi. Mục tiêu chính của fee switch là tăng giá trị và tạo thêm động lực cho những người nắm giữ token của giao thức, không chỉ thông qua quyền quản trị và biểu quyết, mà còn có thể hưởng lợi nhuận từ doanh thu.
Tuy nhiên, việc triển khai fee switch cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, chủ yếu liên quan đến việc cân bằng lợi ích giữa các bên tham gia, cũng như tính toán chính xác tỷ lệ phân bổ doanh thu. Những dự án như Ethena, GMX, Frax Finance đã có những cải tiến đáng kể, nhằm duy trì sự cân bằng và tăng tính bền vững cho mô hình fee switch.
Trong tương lai, fee switch có thể trở thành xu hướng chung của các dự án DeFi, khi họ cần tăng giá trị và tạo thêm động lực cho người nắm giữ token. Tuy nhiên, việc triển khai vẫn đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng cũng như sự đồng thuận của cộng đồng, để tránh xung đột lợi ích và đảm bảo lợi ích chung.